Në datat 3 dhe 4 Aleksandër Bojaxhi, Lavdosh Celibashi (dy nga tetë themeluesit e ShBAT), Teodor Cuci dhe Albenc Sila, u bënë bashkë për të shkuar në Curraj I Epër. Për rastësi kjo ishte një katërshe me anëtarë të shoqatës që kanë kontribuar ndjeshëm me dhurime financiare (bashke me Faik Kohilën) gjatë disa viteve pas krijimit të saj.

Udhëtimin për në Curraj të Epër e mundësoi TOYOTA e Lavdoshit. Ne u kënaqëm me mikpritjen dhe me natyrën. Por jeta e banorëve që ishin aty (rreth 10 familje) dhe bisedat që kryem me ta frymëzuan shkrimin që kemi vendosur në fund të kësaj kronike. Ja disa foto ilustruese për atë perlë të alpeve:

Shkrimi u botua në Gazeta Telegraf dhe portalin Javanews

Në datën 8 qershor shoqata organizoi ngjitje ne majën e Dhoksit (2020 m) si dhe kalimin nëpër pesë liqenet akullnajorë në këtë mal. Shtegu filloi pak mbi minierat e kromit. Në fillim morëm drejtimin jug-lindje duke ecur në një shteg të ngushte por nën hijen e pishave.

Më pas duke ndjekur shenjat në shteg morëm drejtimin për në liqenin e parë. Në këtë zonë kishte 5 liqene: Pashtjekut, Thatë, Koçesë, Gatelli, Gatelli i Zi. Pas liqenit të parë shtegu nuk ishte më tej i shënuar dhe ne morëm drejtimin e kreshtës.

Sapo arritëm në kreshtë morëm drejtimin e perëndimit për t’ju drejtuar majës. Zbritja u realizua nga i njëjti shteg dhe sapo arritëm në liqenin më të madh dhe të thellë, një pjesë e gupit shfrytëzoi restin për tu larë dhe freskuar në ujrat e ketij liqeni akullnajor. Në këtë veprimtari të shoqatës morën pjesë 22 anëtarë.

Në datë 15 qershor u organizua ngjitje në majën Boshit duke u nisur nga Thethi. Kjo ngjitje rezultoi të ishte një kolazh ngjitjesh në pejsazhe alpine duke përfshirë të gjitha format e lëvizjes; nga ecja tek kacavarja.

Ngjitjen e filluam herët në mëngjes, në orën 5, për të shmagur vapën përvëluese, në drejtim të Fushë Dënellit. Pa arritur në fushë morëm drejtimin veri-lindje për në Qafë të Boshit. Deri në këtë pikë shtegu është shumë i dukshëm dhe i shënuar. Më pas shtegu nuk është i shënuar, teksa i drejtohemi faqes jug-perëndimore të malit. Në këtë pikë për të përparuar na u desh që të përdorim edhe duart. Këtu ishte një pjesë afro 40 m e përbërë nga dy segmente ku ishim në kufijtë e kacavarjes shkëmbore.

Dy pjesëtarë të grupit e përfunduan këtu udhëtimin për në majë. Më pas hasëm një fushë të mbuluar me akull me pjerrësi 60° ku na u desht të perdorim kazmat dhe kthetrat. Sapo kaluam këtë segment morëm kreshtën e malit deri sa arritem majën. Pamja nga maja e Boshit është spektakolare sepse i shikon të tre luginat kryesore të Alpeve tona: të Thethit, Valbonës dhe Curraj. Zbritja u realizua nga i njëjti shteg si dhe ngjitja dhe sapo arritëm në një nga përrenjtë e malit, një pjesë e gupit shfrytëzoi këtë rast për tu larë dhe freskuar në ujrat e vaskave natyrale që krijojnë përrenjtë në këtë zonë. I gjithë intenerari zgjati rreth 23 km me 1970 m disnivel. Në këtë aktivitet morën pjesë nëntë anëtarë dhe vetëm shtatë prej tyre arritën të ngjiten në majë.

Datë 29. Organizohet ngjitja në majën e Rudinës. Morën pjesë në veprimtari Bledi Preza, Detjon Skëndaj, Drivalb Ponde, Gjergj Bojaxhi, Vladimir Cfarku, Florian Sini, Kristi Shuli.

Ngjitja e kësaj maje bukuroshe, e cila është zgjarim i malit të Deshatit, rezultoi me disnivel 1450 m dhe gjatësia e shtegut rreth 14 km.

Udhëtimi Tiranë – Maqellarë në kilometrat e fundit kaloi nëpër fshatin Kërçisht, fshat me përbërje fetare të përzierë por që tashmë kishte më shumë kisha se sa banorë orthodoksë.

Curraj i Epërm një minierë turistike e pa shfrytëzuar

Pellgu i Nikaj-Mërturit, pjesë e njësisë gjeografike të njohur si Malësi e Gjakovës, dhe malet përreth, formojnë njësinë më të madhe të Alpeve Lindore dhe një nga më të mëdhatë, më të lartat, e më madhështore të krejt Alpeve Shqiptare. Kufizohet me luginën e Valbonës, të Shalës dhe të lumit Drin (liqenin e Komanit). Ky pellg ka gjatësi jug-veri rreth 30 km dhe gjërësi lindje-perëndim rreth 24 km.

Në këtë njësi natyrore dallohen pellgu i Nikaj-Mërturit dhe harku malor që e rrethon dhe e mbyll në tre anë duke u hapur në drejtim të jug-lindjes, në luginën e lumit Drin. Harku i fuqishëm malor, që ka formën e një anfitheatri vigan, ka në kurorën e tij përkrenaret e majave Bosh (2.416 m), Brijas (2,557 m), Majën e Madhe (Lugbatit) 2.625 m (e dyta nga lartësitë në Alpet tona, pas majës së Jezerës, 2.694 m) dhe Majës së Hekurave (2,561 m) në malin e Mrroces. Dhe këto maja, si edhe plot 2000 metroshë të tjerë, janë edhe maja kufitare me luginën e Shalës (Thethin) dhe Valbonës. Lumi i cili kalon nëpër këtë amfiteatër alpin është Lumi i Currajve.

Sa më sipër është informacion i cili gjendet në librat e mirë të Gjeografisë Fizike të Shqipërisë. Dhe e solla për lexuesin që të mësoje e kuptojë se “Çka natyra vetë përpoq” (Dom Ndue Mjeda), është krejt e njëjtë me qëndrat e mëdha (sot) turistike Theth e Valbonë. Dhe nuk ka se si të jetë ndryshe, përderisa vargmalet që i rrethojnë janë edhe kreshta kufitare.

Kjo zonë e vendit tonë nuk ka njohur pushtues. Andaj, mendoj, duhet shpallur “Monument Kulture” sepse jeta, shoqëria, ekonomia, ndërtimi, etnografia, etj, janë zhvilluar “shqiptarshe”.  E dëshiroj të shpallet e tillë sepse duhet që të ndërhyjë dora e diturisë përpara se të futet biznesi agresiv.

Pasi kalova një mbasdite dhe një natë në Curraj të Epër tek Bujtina Prebibaj (ndoshta “fara” e bujtinave të ardhëshme aty), dhe të nesërmen pashë edhe më shumë nga fshati, ndala tek Kisha e fshatit ku ndër të tjera, në një pllakat të vendosu në hyrje të saj lexova:

“Këtu në korrik 1915 pas luftimesh të ashpra populli i Curraj i Epër mundi ushtrinë Serbo-Malazeze. Për këtë popull ky është vend symbol i Besimit në Zot, Atdhe-dashurisë, Besës, Urtësisë e Unitetit”.

Çfarë ironie! Këtu nuk ka më popull!!

Çfarë injorimi për këtë popull nga shteti ynë, kur për të ardhur në fshat duhet të udhëtosh nëpër një rrugë, pjesërisht e ndërtuar nga vetë banorët, që kërkon makinë të veçantë, ngaqë i mungon një rrugë 8 km për të zgjidhur transportin.

Çfarë injorimi për këtë popull nga shteti ynë që ky fshat NUK ka rrymë elektrike. Mikpritësi ynë kishte instaluar bateri diellore që ne të ndiçoheshim pak dhe të ngarkonim bateritë e celularëve. Ndërkohë, poshtë shtëpisë së tij rrjedh Lumi i Currajve me rrëmbimin e një uji të kristaltë si ai që përshkon Valbonën apo Thethin.

Çfarë injorimi për banorët e tij që tashmë janë të detyruar ta braktisin fshatin e tyre shekullor, të jetojnë nëpër Shqipëri dhe nëpër Botë, kur “natyra vetë përpoq” të krijojë një “minjerë” jo vetëm turisike, sepse aty kanë jetuar shumë breza në qindra vite. Dhe minjerat janë vlera jo vetëm për banorët që jetojnë aty por edhe për përfitime krenarie, financiare, etj etj për Shqipërinë.

Mësova që Nikaj Mërturi është nderuar nga Presidiumi i Kuvendit Popullor “Nderi i Kombit”. Çfarë hipokrizie në rang shtetëror kur banorët janë larguar nga fshatrat e zonës! Vetëm në fshatin Curraj i Epër ku ka patur 150 shtëpi (të cilat janë) dhe 200 familje, sot gjatë stinës së ngrohtë jetojnë 10-15 familje dhe gjatë muajve nëntor-mars asnjë familje.

Meqë kam mbi 60 vjet jetë me përvojë në sportin e alpinizmit them, me aftësitë njohëse që kam, se Nikaj Mërturi është një zonë e mrekullueshme për të ushtruar turizmin malor, alpinizmin cilësor dhe amator, turizmin panoramik, kacavarjen sportive; për të përjetuar kënaqësitë e një lumi me kanion si dhe të peshkimit (të kontrolluar) të troftës kapriçoze.

Sikur nesër Zoti të pyes: Shqiptarë, a jeni gati që të bëheni pjesë e Evropës së Bashkuar? Nikaj Mërturasit do ngrenë dorën e do thonë: “Jo! Sepse ende na mungon rryma elektrike, ende….

O ju të nderuar që i lexuat këto rreshta! I çoni këto të vërteta tek dikush që njihni dhe që është “sa më lart”. Se kështu është në atdheun tonë të dashur e të çuditëshëm: zgjidhjet na vinë nga LART!

Aleksandër Bojaxhi, Mjeshtër i Edukimit

Shkrimi si më sipër u botua në Gazeta Telegraf dhe në Javanews.al